We vermoeden dat het eerste deel van kasteel Den Ham gebouwd is in 1225, maar 800 jaar aan geschiedenis willen comprimeren in deze omschrijving wordt natuurlijk niks. Daarom gaan we er in grote lijnen doorheen. Kasteel Den Ham, waar de Hamtoren onderdeel van was, wordt voor het eerst in 1325 genoemd. En daarna ondergaat het kasteel de ene na de andere metamorfose. We hebben die periode opgedeeld in 14 bouwfasen. De eerste donjon, waarvan nu alleen de kelder nog bestaat, was één van de eerste bouwwerken. Kastelen waren van oorsprong vaak woontorens die uiteindelijk in steen werden herbouwd op de plek waar daarvoor een houten toren stond.
 
Kastelen zijn symbolen. Een kasteel betekent macht. En dat had meerdere facetten. Ten eerste: dergelijke kastelen waren duur, wie kon dat nou betalen immers? Ten tweede waren ze stevig want ze hadden dikke, stenen muren (vandaar ‘stienhuys’ oftewel ‘steen’, ook wel te verbasteren naar het (achtervoegsel) ‘stein’) en een pijl en boog of een beetje vuur, dat deed ze niet zoveel. En ten derde waren ze hoog; ze rezen uit boven de gewone man, waren van veraf al te zien en hun toppen bevonden zich tussen hemel en aarde. De bewoners waren dus niet alleen rijke stinkerds -en dus waarschijnlijk voornaam-, ze waren ook veilig, hadden een goed uitzicht over de wijde omtrek en waren ook letterlijk dichter bij God.

Gaandeweg werden er delen aan het huis toegevoegd, waarvan de huidige Hamtoren uit 1450 een van de meest opvallende was. In de 17e eeuw had het kasteel zijn grootste omvang: de eerste woontoren (13e eeuw), een zaalbouw (14e eeuw) en de Hamtoren (1450). Het hele kasteel werd vervolgens overkapt en voorzien van twee extra erkeltorens aan de gevel. In de 18e eeuw kreeg het kasteel een modieus stuclaagje en was het witte huis al van ver te zien. Wie kon er vermoeden dat een eeuw later sloop in de sterren stond voor de toren? Gelukkig is bij de afbraak in 1871 de Hamtoren en een gedeelte van de oude kelders blijven staan, maar het glorieuze huis van toen was nog maar een schim van zichzelf.
 
Daarna ving men aan met de restauratie van het huis. Tussen 1871 en 1942 waren dat kleine ingrepen, die weinig zoden aan de dijk zetten. Tussen 1942 en 1972 wordt het rigoureuzer aangepakt. Op de laagbouw wordt een opbouw geplaatst en er wordt riolering e.d. aangelegd. In 1979 wordt het huis nog verder verbouwd om het comfortabeler te maken als woning. In de opbouw worden slaapkamers met dakkapellen erop gemaakt. In 1998 krijgt het huis de huidige vorm, doordat de opbouw op twee plekken wordt verhoogd, waardoor er een volwaardige woonverdieping ontstaat. Een gang in het midden grenst aan vier slaapvertrekken, natte ruimtes en de ruimte voor de ketel. Daarbij krijgt de keuken zijn huidige plek.
 
In de jaren erop volgen verbeteringen aan het huis, maar in 2016 wordt het pas echt groots aangepakt. Een synergetisch project waarbij de provincie, monumentenzorg en de eigenaar een gedegen plan maken om de Hamtoren klaar te maken voor de toekomst; met een warmtepomp, dakisolatie, vloerverwarming, een nieuw trappenhuis, ledverlichting, domotica en intensieve restauratie van de bestaande originele details, zoals de kap, de vloeren, de schouwen en de plafonds. Ook worden de buitengevels intensief gerestaureerd zodat de toren voor de komende decennia amper onderhoud nodig zal hebben.
 
Het kasteel heeft woonoppervlak van zo’n 639 m², dus dat betekent ruimte te over. Ruimte voor u, uw gezin, gasten of bedrijvigheid, want alles kan hier. Uiteraard dwingt de toren een bepaalde vorm van verblijven af, maar die is door de restauratie en renovatie op een magnifieke manier vormgegeven. Waar eigentijds design het karakter van een bouwwerk nog wel eens wil aantasten, is er hier sprake van een bijzonder gelukkig huwelijk tussen oud en nieuw. Er is ruimte, er is veel aandacht gegeven aan de stoffering en het houtwerk en elk detail is gewogen op een goudschaaltje; het is een geheel nieuw gezicht van luxe, eigenzinnig en overrompelend mooi.