Russische iconen (afbeeldingen van Christus, de Moeder Gods of heiligen) werden soms versierd met een zogenaamd beslag, een dunne laag zilver of ander (edel)metaal over het houten origineel. Dit kan variëren van eenvoudige tot zeer indrukwekkende uitvoeringen. Het beslag op iconen heeft enerzijds een praktisch doel en anderzijds was het een vorm van verering. Het praktische doel was de bescherming van het icoon tegen invloeden van buitenaf zoals kaarsenwalm of het aanraken en kussen van de icoon door de orthodox gelovige. Immers een icoon is voor hen een religieus gebruiksvoorwerp. Uit verering of dankbaarheid kon de gelovige ook een beslag aan de icoon schenken. Het beslag was een eervol cadeau aan de icoon uit devotie, geloofsovertuiging en soms uit dank voor bewezen diensten en verhoord gebed.

Er zijn verschillende benamingen voor deze versieringen. Een basma, het Russische woord voor rand, bedekt slechts de rand rondom het beeld. Een riza, Russisch voor hemd, bedekt zowel de rand als de achtergrond rondom het beeld. Een oklad, wat in het Russisch oplegger betekent, laat slechts gezichten, handen en voeten vrij en bedekt de icoon verder geheel. De icoon moet onder het beslag volledig doorgeschilderd zijn zoals te zien is op afb. 1 van de icoon van de Kruisiging van Christus.

De opkomst van het beslag op de Russische iconen dateert vanaf de 15^e eeuw. Het beslag op een icoon kon onder meer bestaan uit metaal, brons, koper, zilver of goud. Van de 15^e tot en met de 17^e eeuw bestond het beslag uit verschillende delen die op het hout werden vastgespijkerd. Beslagen uit één stuk komen voor vanaf de 18^e eeuw. In de 19^e en in het begin van de 20^e eeuw worden de beslagen echte pronkstukken. In Rusland komt in het midden van de 19^e eeuw een herbezinning op de traditionele kunstvormen uit vroegere tijden en daarmee ontstond een opleving van de cloisonné arbeid uit de 16^e en 17^e eeuw. Deze ontwikkeling leverde fraaie verrijkingen voor de iconen op. Beslagen op iconen werden bijvoorbeeld bewerkt met edelstenen, parels, filigraanwerk en cloisonné emaille. Er zijn vele beroemde zilversmeden uit de 19^e en begin 20^e eeuw bekend die deze techniek uitmuntend beheersten. Bekende namen waren onder andere Fabergé, Ovchinikov, Mishukov en de gebroeders Galkin. Het oklad op afb. 2 van de icoon van de heilige Nicolaas is gemaakt door Seman Galkin in de periode tussen 1896-1907. Het uitzonderlijk verfijnde filigraan zilveren gewaad, dat laag voor laag is opgebouwd, geeft de indruk dat Nicolaas gekleed is in een gewaad met ‘parels’. Het beslag van de icoon munt uit in maximale verfijning, vakmanschap en gevoel voor het bewerken van het edelmetaal zilver.

Het komt veelvuldig voor dat het beslag van een icoon verloren is gegaan. Het beslag is immers later aan de icoon toegevoegd en vaak slechts met enkele spijkers vastgezet in de rand. Het raakte gemakkelijk los. Daarnaast zijn vele beslagen tijdens de oorlog en revolutie omgesmolten voor uiteenlopende doeleinden en helaas vonden toen vele iconen hun weg naar de brandstapel. Een Russisch icoon met beslag dat in goede staat is, is daarom bijzonder!

Afbeelding 1: Heilige Nicolaas, Russisch, eind 18^e eeuw, 31.5 x 27 cm 

Afbeelding 2: De Kruisiging van Christus, Russisch, 19^e eeuw, 30.7 x 25 cm